HALK KÜTÜPHANELERİNDE VERİLEN HİZMETLER

Baştan uyaralım bu yazı bilgi profesyonelleri için değildir.  🙂

Evet zaman zaman yetersiz olarak eleştirilseler de ülkemizde halk kütüphaneleri var ve bu kurumlar vatandaşlarımıza, üstelik son dönemde niteliğini gittikçe yükselten bir takım hizmetler sunuyorlar. Bu hizmetlerden okuyucuları haberdar etmek ise biz bilgi profesyonellerine düşüyor.

Vatandaşların kütüphane hizmetlerinden yararlanmaları için uygun koşulları ve ortamları sağlayan halk kütüphanelerinin en temel okuyucu hizmeti, kütüphane materyalinin (yani kitap, dergi, elektronik kaynaklar, CD, çocuklar için oyuncak, oyun setleri vb), kütüphane içinde veya dışında ödünç verilmesi ya da erişiminin sağlanmasıdır. Okuyucular, ödünç verme hizmetinden yararlanmak için sadece T.C kimlik numarasını gösterir bir belge ile kütüphaneye üye olabilmektedirler. Okuyucular gerek kütüphane  içindeki bilgisayarlardan gerekse internet üzerinden kütüphane kataloğunda elektronik olarak tarama yapabilmekte, aradığı kaynak o kütüphanede olmasa bile, eğer varsa hangi kütüphanede olduğunu tespit edebilmektedir.

Yazma ve nadir eserler gibi çok değerli eserler, danışma kaynakları, kullanıcılar tarafından sıklıkla aranan materyaller ile süreli yayınların son sayıları hariç, kütüphane materyali ücretsiz olarak ödünç verilmekte, eğer kullanıcı çeşitli nedenlerle, materyalin ödünç alındığı ilden farklı bir ilde bulunuyorsa, materyali o anda bulunduğu ildeki İl Halk Kütüphanesine iade edebilmektedir. Ayrıca ödünç verme hizmetini destekleyen diğer bir hizmet ucu olarak, gereksinim duyulan materyaller kütüphaneler arası ödünç verme hizmeti ile okuyuculara temin edilebilmektedir.

Kütüphanelerin bir diğer önemli okuyucu hizmeti danışma (referans) hizmetidir. Okuyuculardan yüz yüze,  telefon, posta, elektronik posta ve benzeri yollarla yapılan bilgi talepleri karşılanır. İstenen bilgilerin hangi kaynaklarda bulunabileceği, kaynağın kullanım özellikleri, kaynağın kütüphanede bulunmaması durumunda hangi kütüphane/ kütüphanelerde bulunabileceği konusunda okuyucuya rehberlik yapılır. Olanaklar ölçüsünde diğer kurum-kuruluşlarla işbirliği yapılarak kullanıcıların bilgi gereksinimi karşılanmaya çalışılır veya kullanıcı başka bilgi merkezleri ve bilgi kaynaklarına yönlendirilir. Danışma hizmetinde Rehberler ve Kılavuz Kitaplar; Bibliyografyalar, İndeksler ve Özetleyici Kaynaklar; Ansiklopediler, Sözlükler; El Kitapları; Yıllıklar; Almanaklar; Atlaslar, Haritalar ve Seri Yayınlardan danışma dermesi oluşturulur ve bunlar kütüphane dışında kullanılmak üzere ödünç verilmez. Halk kütüphanelerinde danışma hizmetleri rehberlik hizmetleri ile desteklenmektedir. Kütüphaneler okuyucuları için zaman zaman basılı ve elektronik kaynaklardan, bilgisayarlardan ve ağlardan yararlanma konusunda eğitici toplantılar düzenlemekte; kütüphane kullanımını ve kaynaklarını tanıtan materyal hazırlamakta ve duyurular yapmaktadır.

Bağımsız binalardaki bebek ve çocuk kütüphaneleri veya halk kütüphanelerinin içinde bir bölümde verilen çocuk ve gençlik kütüphaneciliği hizmetleri halk kütüphanelerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bebek, çocuk ve gençlik kütüphaneleri veya bölümleri; 0-2 yaş aralığındaki bebeklere, 3-14 yaş aralığındaki çocuklar ile 15-18 yaş aralığındaki gençlere, bunun dışında özel gereksinimi olan gruplara, ebeveynlere ve diğer aile üyelerine, bakıcılara ve alanda çalışan yetişkinlere hizmet verir.

Görme engelli veya az gören okuyucular için tasarlanan hizmetler kütüphanelerdeki önemli okuyucu hizmetlerinden sayılır. Bu açıdan görme engellilerin topluma entegrasyonlarının sağlanabilmesi amacıyla şu anda 87 kütüphanede, sesli ekran okuma programı, ekran büyütme programı ve bunlara ilişkin gerekli donanım bulunmaktadır. Aynı zamanda İstanbul, İzmir ve Antalya’daki il halk kütüphanelerindeki stüdyolarda görme engelli kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını karşılayabilmek üzere kitaplar seslendirilmektedir.  Dünyada bir ilk olma özelliğine sahip olan Kitap+ Mobil Uygulaması ile sesli işaret diliyle üretilen video kitaplar sadece işitme engelli bireylerin hizmetindedir.

Bedensel engel, yaşlılık ve sağlık durumlarının uygun olmaması veya yaşanılan yerin kütüphanelere uzak olması gibi nedenlerle yerleşik kütüphane hizmetlerinden yararlanamayan vatandaşlarımız için motorlu araçlarla gezici kütüphane hizmeti sağlanır. Özellikle deprem gibi büyük ölçekli afetlerin yaşandığı bölgelerde gezici kütüphaneler sosyal yaşam destek noktaları olarak görev yaparlar. Ayrıca hastane, cezaevi, huzurevi, kamp vb. özel toplulukların bulunduğu yerlerde ve talep eden belirli kuruluşlarda, belli aralıklarla oluşturulan kitaplıklar, geçici derme hizmeti olarak adlandırılır.

Teknolojik gelişmelere paralel olarak artık halk kütüphanelerinde okuyucular ücretsiz olarak internete erişebilmektedirler. İnternet üzerinden sunulan çeşitli elektronik kaynaklara erişim sağlanabilmektedir. Mobil cihazlardan ise e-kitabım mobil uygulaması üzerinden e-kitaplara erişim sağlanabilmektedir.

Kütüphane kullanıcıları halk kütüphaneleri aracılığıyla internet bağlantısı bulunan sanal gerçeklik (VR) gözlüğü, cep telefonu, tablet, bilgisayar gibi cihazlar aracılığıyla e-kitaplara ve sesli kitaplara ulaşmalarını sağlayan Akıllı Kitap Platformu’na erişebilirler.

Kütüphaneler tarafından organize edilen kültürel etkinlikler ve kurslar son derece önemli bir okuyucu hizmeti haline gelmiştir. Kültürel etkinlikler sayesinde okuyucu olan veya ol­mayan kişi ve gruplarla kütüphane arasında iyi ilişkiler kurulmasını sağlanmaktadır. Ayrıca kitap formatı dışında insanların bilgi ve deneyimlerinin de bilgi kaynağı olarak değerlendirilmekte ve aynı zamanda modern toplumda gittikçe yalnızlaşan bireylerin sosyalleşeceği ortamlar sağlanmaktadır. Kullanıcılar eğitim, kültür, sanat ve teknoloji alanındaki gelişmelere ve yeni hizmet süreçlerine “Etkin Kütüphane Mobil Uygulaması” üzerinden de erişebilmektedirler.

Halk kütüphanelerinde kurulan ahşap tasarım, matematik, akıllı tarım, ebru, sıcak cam, kimya, epoksi, örme sepet atölyelerinde ve sanal gerçeklik (VR) platformlarında toplumun her kesimine yönelik etkinlikler gerçekleştirilmektedir.

Özellikle yerel kültür mirasını korumak, kullanıma sunmak ve hizmet verilen bölgenin yerel belleğini oluşturmak amaçlarıyla Kütüphanelerde “Kent Arşivi” oluşturulmaya başlanmıştır. Kent Arşivleri için bölgedeki kişi kurum ve kuruluşlar; yerel araştırmacılar, belediye, üniversite ve sivil toplum kuruluşları ile diğer kütüphane ve bilgi merkezleri ile işbirliği yapılmaktadır.

Kütüphaneler bilgi hizmetlerinin dışında, isteklilere kütüphanelerde gönüllü olarak çalışma olanağı da tanımaktadır.

Halk kütüphaneleri aynı zamanda bulundukları bölgelerde derleme hizmetini yürütmektedir. Derleme Kanunu kapsamında, çoğaltılmış fikir ve sanat eserlerinin belirli sayıdaki nüshalarını mükelleflerinden teslim alır, türlerine göre ayrımı yaptıktan sonra derleme programı üzerine kaydedilerek ilgili derleme kütüphanelerine teslim edilmesini sağlar.

Ulusal Halk Kütüphanesi Stratejisi Webinar Kaydı Videosu

Türk Kütüphaneciler Derneği’nin Youtube üzerinden canlı olarak gerçekleştirdiği webinar serisine 20 Mayıs 2021 tarihinde konuk olduk. Üyesi olmaktan onur duyduğum Türk Kütüphaneciler Derneği’nin artık gelenekselleşen bu webinar serisinde yer almak beni çok mutlu etti. Bu webinarların arşiv niteliğinde olduğunu ve en az yazılı ürünler kadar geleceğe miras kalacağını düşünüyorum. Türk Kütüphaneciler Derneği’ne ve moderatör Emre Hasan Akbayrak’a teşekkürlerimi sunarım.

Webinar kaydını youtube üzerinden izleyebilirsiniz.

Türkiye’de Ulusal Halk Kütüphanesi Stratejisi

Medeniyetler bilimsel ve toplumsal değerler üretilerek kurulur ve gelişir. Bu gelişme sürecinde kültür birikimli bir biçimde ilerler. Bu noktada halk kütüphaneleri, işlevleri gereği hem bilimsel iletişimde hem de toplumsal gelişimde etkin bir rol üstlenir. Dolayısıyla medeniyet oluşturma ve geliştirme sürecinde halk kütüphaneleri son derece önemli ve etkin bir toplumsal kurumdur. Halk kütüphaneleri, bünyesinde yer alan insanlığın yazılı kültür mirasını, insanlığın hizmetine sunarak toplumun bilgi gereksinimlerini karşılamayı amaçlar. Bu hedef doğrultusunda, halk kütüphanelerinin bilgi toplumunun gereklerini karşılayarak çok daha verimli bilgi hizmetleri sunabilmesi ancak meselenin bütüncül bir yaklaşımla ele alınmasına ve halk kütüphanelerinin geleceğinin stratejik yöntemlerle planlanmasına bağlıdır. Böylelikle halk kütüphaneleri bilgi toplumuna dönüşüm süreçlerinde kendilerinden beklenen katkıları sağlayabilecek niteliğe kavuşmuş olur. Bu inanç ve yaklaşımla Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı’nda, çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. Bülent Yılmaz’ın danışmanlığında yürüttüğümüz “Türkiye’deki Halk Kütüphanesi Sisteminin Değerlendirilmesi ve Bir Ulusal Halk Kütüphanesi Stratejisi Önerisi” başlıklı doktora tezi 2019 yılında tamamlanmıştır. Hiperyayın tarafından yayınlanan bu kitap sözü edilen bu doktora tezine dayanmaktadır.

Öncelikle, yönlendirme, teşvik ve destekleri ile bu kitabın oluşmasında büyük rolü olan, sadece doktora eğitimim sürecinde değil diğer alanlarda da ilgi ve yardımlarını benden esirgemeyen çok kıymetli hocam ve tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Bülent YILMAZ’a şükranlarımı sunarım. Onun öğrencisi olmak sadece onun akademik derslerine katılım sağlamak değildir. Aynı zamanda onun yazarak, söyleyerek ya da bizzat yaparak kültüre yaptığı katkıları takip ederek yaşamı bir başka biçimde sorgulayabilecek noktaya geldiğimizi fark etmektir. İkinci olarak ise bu kitabın çıkış noktası olan doktora tezime gösterdikleri ilgi ve verdikleri katkılardan dolayı Tez İzleme Kurulu’ndaki değerli hocalarım Prof. Dr. Fahrettin ÖZDEMİRCİ ile Doç. Dr. İrem SOYDAL ÖZTÜRK’e bir kez daha teşekkür ederim. Son olarak Hiperyayın ailesine çalışmaya verdikleri katkı ve harcadıkları emek için çok teşekkür ediyorum.

Türkiye’de halk kütüphaneleri konusunda ulusal kapsamda bir stratejinin geliştirilme süreçlerine odaklanan bu kitabın mesleğimize ve halk kütüphanelerinin geleceğine katkı sağlamasını diliyorum.

Karadeniz, Ş. (2021). Türkiye’de ulusal halk kütüphanesi stratejisi. İstanbul: Hiperyayın.

Türkiye’deki Halk Kütüphaneleri İçin Ulusal Strateji ve Eylem Planı Geliştirme Süreci

Bu çalışma, Türkiye’de halk kütüphaneleri için oluşturulacak ulusal bir stratejinin hazırlık
sürecine odaklanmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bilgi toplumuna geçiş sürecinde halk kütüphaneleri hizmetlerini ve yapısal bileşenlerini gözden geçirmek zorunda kalmaktadır. Bu yeni durum halk kütüphaneleri konusunun stratejik bir yaklaşımla ele alınmasını ve Türkiye için bir ulusal halk kütüphanesi stratejisi oluşturulmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu araştırmanın amacı; Türkiye’nin koşullarını dikkate alan, bilgi toplumunun parametrelerine uygun amaç ve hedefler doğrultusunda geliştirilen, uluslararası strateji ve ilkelerden yararlanılarak oluşturulan ve eylem planları ile desteklenen bir ulusal halk kütüphanesi stratejisi geliştirme sürecine ilişkin bir model oluşturabilmektir. Çalışmanın araştırma sorusu da şu şekilde belirlenmiştir: Türkiye’de ulusal halk kütüphanesi stratejisi nasıl bir yaklaşımla hazırlanmalıdır? Bu araştırma sorusuna bağlı olarak, araştırmanın hipotezi, ‘Türkiye’de ulusal bir halk kütüphanesi stratejisi bilgi toplumu parametrelerini, uluslararası yaklaşım ve uygulamaları ve Türkiye’nin koşullarını dikkate alarak hazırlanmalıdır.” biçiminde oluşturulmuştur. Araştırmada betimleme yöntemi kullanılmış olup, veri toplama tekniği olarak yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında Eylül-Aralık 2018 tarihleri arasında, halk kütüphaneleri ile ilişkili, paydaş olarak
tanımlanan 35 uzman, uygulamacı, yönetici ve akademisyen ile görüşülmüştür. Görüşmeciler bir ulusal halk kütüphanesi stratejisinin hazırlık süreciyle ilişkili 13 soruyu yanıtlamışlardır. Yanıtlar sesli olarak kaydedilmiştir. Kayıtlar daha sonrasında deşifre edilerek Microsoft Word ortamına aktarılmıştır. Verileri analiz etmek için kodlama yapılmıştır. Görüşlerde yoğunlaşılan noktalar kodlanarak tablolaştırılmış ve kategoriler temelinde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Türkiye’de halk kütüphaneleri konusunda ulusal çapta bir stratejiye gereksinim olduğu anlaşılmıştır. Halk kütüphanelerini planlı bir biçimde yönetebilmek, kaynakları verimli kullanmak, kütüphanelerin birbirleriyle eş zamanlı olarak gelişmesini sağlayabilmek, ayrıca hem halkın hem de üst düzey karar alıcılar üzerinde farkındalık yaratmak ve üst yöneticilere süreçler ve hedefler konusunda ipuçları sunmak üzere ulusal halk kütüphanesi stratejisi hazırlanmalıdır. Çalışmanın öneriler bölümünde genel öneriler dışında, Türkiye Ulusal Halk Kütüphanesi Stratejisi Geliştirme ve Uygulama Modeli Önerisi adlı bir öneri sunulmuştur.

Bilgi Dünyası Dergisinde yayınlanan tam metine erişmek için tıklayınız.

Karadeniz, Ş. ve Yılmaz, B. (2020). Türkiye’deki halk kütüphaneleri için ulusal strateji ve eylem planı geliştirme süreci: durum değerlendirmesi ve bir model önerisi. Bilgi Dünyası, 20(2), 299-349.

Türkiye’de Belediye Kütüphaneleri ve Kent Arşivleri için Yönetmelik Taslakları ve Stratejik İlkeler Önerisi

“Türkiye’de Belediye Kütüphaneleri ve Kent Arşivleri için Yönetmelik Taslakları ve Stratejik İlkeler Önerisi”  adlı kitabımız basılı ve elektronik formda yayımlanmıştır. Çalışmada genel stratejik ilkeler dışında hem kütüphaneler hem de kent arşivleri için ayrı ayrı yönetmelik taslakları hazırlanmıştır. Kütüphane ve arşiv hizmetlerinde belediyelerin Türkiye’de bu alana istisnaları dışında yeni yeni girdiği göz önüne alındığında, bu stratejik ilkeler ile yönetmelik önerileri çalışmasının önemli bir gereksinimi karşılayacağı düşünülmektedir.

Çalışmanın yayımlanması konusunda büyük destek veren Bursa Nilüfer Belediye Başkanlığı ile Kütüphane Müdürlüğüne teşekkür ederiz.

Yılmaz, B., Karadeniz, Ş., Ekici, S. ve Kutlu, O. (2018). Türkiye’de belediye kütüphaneleri ve kent arşivleri için yönetmelik taslakları ve stratejik ilkeler önerisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.