Bilgi evleri, sosyal belediyecilik anlayışı doğrultusunda semt veya mahalle bazında kurulmuş, ilk ve orta öğretim çağındaki çocukların örgün eğitimlerini desteklemeyi, okuma ve kütüphane kültürü edinmelerini, bilgi okuryazarlığı becerilerini geliştirmeyi amaçlayan, uzman eğitimciler ile bilgi ve belge yöneticileri gözetiminde eğitsel, teknolojik, sanatsal ve kültürel etkinliklerin gerçekleştirildiği bilgi ve öğrenme merkezleridir.
Bilgi evleri genelde kütüphanelere ve diğer kültürel eğitsel merkezlere ulaşma zorluğunu aşabilmek için semt ve mahallelerde kurulmuşlardır. Kütüphanelere göre daha küçük yapıda olmalarına rağmen daha etkili hizmet verebilmektedirler.
Türk Kütüphaneciliği Dergisi’nde yayınlanan bu araştırmanın tam metine erişmek için aşağıdaki linki tıklayınız.
Bilgi evleri bilişim olanaklarından yeterince yararlanamayan üyelerinin bilgi okuryazarlığı becerilerin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Böylece toplumun farklı kesimleri arasında var olan sayısal bölünmenin azaltılması konusunda da oldukça önemli bir işlev üstlenmiştir.
Öğrencilerin boş zamanlarını veya eğlenceye yönelik zamanlarını sağlıksız ve kontrolsüz ortamlar yerine bilgi evinde geçirmeleri; çocukların kişisel gelişimlerinin yanı sıra kültürel ve sosyal hayatlarının da gelişmesine yardımcı olmaktadır.
Bilgi evleri çeşitli etkinliklerle kullanıcı sorununu aşmış görünmektedir. Ancak, bilgi evi sayısı bu ilgi karşısında yetersizdir.
Bilgi evlerini kullanan öğrencilerin eğitim sorumluluğunu yüklenmiş olan bilgi evi personelinin niteliği konusunda henüz akademik araştırma yapılmamıştır. Çünkü; öğretmenlerin üstlenmiş oldukları öğretme faaliyetlerini yerine getirebilmesinde öncelikle bilgi okuryazarlığı becerilerine sahip olması gerekmektedir. Doğru yönlendirme doğru niteliğe sahip personel tarafından gerçekleştirilebilir. Bu bilgi okuryazarlığı becerileri kütüphaneciler tarafından karşılanabilir.
Bilgi evlerinin işleyiş ve amaçlar açısından halk kütüphanelerine rakip olabileceği düşünülebilir. Bu kapsamında elde edilen bulgular açısından şu genel değerlendirmeler yapılabilir:
- Bilgi evlerinde öğrencilere Milli Eğitim Bakanlığı kökenli öğretmenler nezaret etmektedir. Üyelere uzman kontrolünde ders çalışma olanağı sağlanmaktadır. Halk kütüphaneleri ise, temelde örgün eğitimi değil yaşam boyu eğitimi desteklemektedir. Örgün eğitim kısmı olarak, öğrencilere ders çalışma olanağı ve eğitimi destekleyecek bilgi kaynaklarını sağlayarak destek verebilir.
- Bilgi evlerinde genelde ilkokul ve ortaokul öğrencileri kayıt olabilmektedir. Oysa halk kütüphaneleri, herhangi bir kısıtlama olmaksızın toplumdaki herkesin kullanımına açıktır.
- Bilgi evleri siyasi iradenin yönlendirmesiyle yerel yönetimler tarafından hayata geçirilmiştir. Yani belediye başkanlarının bu hizmeti bir görev olarak addetmeleri nedeniyle konuya özel ilgileri olmuştur. Toplumsal süreçler sonucu ortaya çıkmış ve çeşitli dönüşümler geçirerek varlıklarını sürdürmekte olan halk kütüphaneleri isemerkezi idareye bağlı olarak hizmetlerini yürütmektedirler. Yine de yerel yönetimler tarafından açılmış halk kütüphaneleri vardır.
- Gerek bilgi evleri arasında gerekse bilgi evi kuran belediyeler arasında daha çok bilgi evi açma, daha çok üye sağlama gibi niceliksel konularda bir rekabet oluşmuştur. Merkezi idareye bağlı birer kamu kurumu olan halk kütüphaneleri arasında ise bu düzeyde bir rekabet gözlenmemektedir.
- İnternet bağlantılı birkaç bilgisayar, küçük ölçekli bir kitaplık ve ders çalışma olanağı sağlayan, genelde bir sınıftan oluşan bilgi evleri mahalle merkezli açılmaktadır. Dolayısıyla bir ilçede 10’un üzerinde bilgi evine rastlamak mümkündür. Genelde müstakil binalara sahip olan ve dermeleri daha büyük olan halk kütüphaneleri il veya ilçe merkezli olarak açılmaktadır. Yine genelde ilçe halk kütüphanesi ve varsa buna bağlı bir şube kütüphanesi biçiminde örgütlenmelerine rağmen halen Türkiye’nin bazı ilçelerinde halk kütüphanesi yoktur.
- Bilgi evlerinin kuruluşunda donanım ve tefrişat malzemeleri ile beraber personel için de ihaleye çıkılabildiği görülmüştür. Gerek hizmet alımı biçiminde gerçekleştirilen bu işlemler nedeniyle gerekse bilgi evlerinin çok daha küçük sistemler içermesi nedeniyle bilgi evlerinin kuruluş aşaması çok daha hızlı gerçekleşebilmektedir. Oysa arsa tahsisi, bina inşaası, donatım malzemelerinin temini, derme oluşturma, yetersiz bütçe ve uzman personel istihdamındaki güçlükler nedeniyle halk kütüphanelerinin kurulması, çok daha çetin bir süreç içermekte, bu nedenle yeni halk kütüphanelerinin kuruluşu son derece zor olmaktadır.
- Bilgi evleri sosyal belediyecilik anlayışı ile kurgulanmış; çocukların zararlı alışkanlıklara yönelmelerini engellemek ve örgün eğitimlerini desteklemek amacıyla kurulmuşlardır. Halk kütüphaneleri ise bilginin toplumsallaştırılması anlayışı çerçevesinde, bilgi kaynaklarını korumak, düzenlemek ve topluma sunmak ve yaşam boyu eğitimi desteklemek amacıyla kurulmuşlardır.
- Bilgi evlerinde verilen hizmetlerin büyük bölümü halk kütüphanelerinin işlevleri arasında yer almaktadır. Sadece örgün eğitimi uzman öğretmenler eşliğinde desteklemek temel kütüphanecilik hizmetlerinden değildir, ancak bu durum halk kütüphanelerinin bu konuda inisiyatif ve önlem almasına engel değildir.
- İdari açıdan bir belediyeye bağlı olan bilgi evleri, çok daha etkili biçimde yönetilebilirken, merkezi idareye bağlı olmalarına rağmen taşra teşkilatı sayılması nedeniyle halk kütüphanelerinin yönetim süreçlerinde çeşitli aksamalar ve belirsizlikler yaşanabilmekte, bu da verimliliği düşürmektedir.
Çalışma kapsamında önerilerimiz şunlardır:
- Bilgi evleri kuruluş, işleyiş ve denetleme prosedürlerinin ivedilikle oluşturulması gerekmektedir.
- Bilgi evleri Personel ve Hizmet Standartları’nın ortaya konulması gerekmektedir.
- Bilgi evlerinin sayısı arttırılmalıdır.
- Bilgi evlerinde Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü mezunları da görev yapmalıdır. Bu yeni istihdam alanı için Türk Kütüphaneciler Derneği veya Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri girişimlerde bulunmalıdırlar.
- Bilgi evlerindeki personelin niteliğini ölçecek araştırmalar yapılmalıdır.
- Bilgi evlerindeki personelin niteliğini yükseltecek ve bilgilerini güncelleyecek hizmet içi eğitimler planlanmalı ve uygulanmalıdır.
- Bilgi evlerini birbirlerine bağlayacak elektronik ağlar oluşturulmalıdır.
- Bilgi evleri arasında bilgi ve deneyimlerin paylaşılacağı akademik ve kültürel etkinlikler gerçekleştirilmedir.
- Bilgi evleri arası işbirliği sağlanmalıdır.
- Bilgi evleri-halk kütüphaneleri arasında işbirliği modelleri geliştirilmelidir.
- Türk Kütüphaneciler Derneği veya Blgi ve Belge Yönetimi Bölümleri, bilgi okuryazarlığı, derme geliştirme, temel kütüphanecilik hizmetleri konularında eğitimler vermelidirler.
Yeni bir hizmet türü olarak karşımıza çıkan ve gittikçe yaygınlaşacağı tahmin edilen bilgi evleri, içeriğinde barındırdığı bilgi hizmetleri bağlamında bilgi ve belge yönetiminin alanına girmektedir. Bu nedenle kütüphaneciler bilgi evlerine ilgi göstermeli, bilgi evleri konusu çeşitli çalışmalarla desteklenmelidirler.
Türk Kütüphaneciliği Dergisi’nde yayınlanan bu araştırmanın tam metine erişmek için aşağıdaki linki tıklayınız.
Dr. Şenol Karadeniz 