Kültür ve Turizm Uzmanları Derneği Üyelerinin Bilgi Davranışları Üzerine Bir İnceleme

Kültür ve Turizm Uzmanları Derneği Üyelerinin Bilgi Davranışları Üzerine Bir İnceleme

A Review on the Information Behavior of the Members of the Culture and Tourism Experts Association

Giriş

Kasım-Aralık 2014 tarihlerinde, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi bünyesindeki ‘BBY 711-Bilgi Arama Davranışları’ doktora dersi kapsamında sadece Kültür ve Turizm Uzmanları Derneği (KTUD) üyelerinin bilgi davranışlarının analiz edilmesi amacıyla bir ön çalışma gerçekleştirilmişti. İlgililere çeşitli ipuçları sunması amacıyla araştırmanın genel sonuçlarının ve önerilerin paylaşılmasında yarar görülmektedir. Tablo ve bulgulara ise yer verilmemiştir. Konunun önemi nedeniyle KTUD üyelerinin görev yaptıkları kurum olan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın çok daha ayrıntılı ve bilimsel olarak kurum içi bilgi gereksinimlerinin analiz edileceği ve sonucunda bir kurumsal bilgi politikası oluşturulacağı bir çalışma yürütmesi hizmet verimliliğine büyük katkı sağlayabilir.

Kamudaki kariyer meslek uzmanlarının temel görevleri, kurumlardaki karar vericilerin gereksinim duydukları bilgi ve belgeleri en nitelikli biçimde hazırlamaktır. Dolayısıyla kariyer meslek uzmanlarının bilgi davranışlarını analiz etmek ve ne tür bilgi destek sistemlerine gereksinim duyduklarını ortaya koymak bağlı oldukları kurumların hizmet verimliliğini yükseltecektir.

Araştırmanın odağında yer alan Kültür ve Turizm Uzmanları Derneği (KTUD) üyeleri kariyer meslek uzmanlarından (Kültür ve Turizm Uzmanları, Kültür ve Turizm Uzman Yardımcıları, Yazma Eserler Uzmanları, Yazma Eserler Uzman Yardımcıları) oluşmakta olup, Kültür ve Turizm Bakanlığı ana hizmet birimleri ile taşra birimlerinde görev yapmaktadırlar. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’nda görev yapan Yazma Eserler Uzmanları da daha önce Kültür ve Turizm Uzmanı kadrosunda oldukları için araştırma kapsamına alınmışlardır. Araştırmada betimleme yöntemi kullanılmıştır. Veri toplamak amacıyla ‘Googledocs’ üzerinde hazırlanan çevrimiçi anket, deneklerin e-posta adresine gönderilmiştir. Anketleri 11’i uzman yardımcısı, 69’u uzman olmak üzere toplam 80 kariyer meslek uzmanı yanıtlamıştır. Anketlerin değerlendirilmesinde “Statistical Package for the Social Sciences 15” (SPSS 15) programı kullanılmıştır.

KTUD üyelerinin görev yaptıkları alanının sosyal bilimler ve beşeri bilimler konularıyla ilişkili olması nedeniyle, bu tür bir çalışmada sosyal bilimciler ile beşeri bilimcilerin bilgiyle ilişkili tutumlarına odaklanılmalıdır. Uçak’a göre (1999):

• En çok basılı (formal resmi) bilgi kaynakları tercih edilmektedir.
• Sosyal bilimciler, resmi iletişimi önemli bulmakla birlikte; konferans, toplantı, seminer gibi resmi olmayan iletişim kanallarını da yoğun kullanmaktadırlar.
• Sosyal bilim alanında çalışan araştırmacılar, bilgi gereksinimlerini genelde kitap, dergi gibi basılı kaynaklardan sağlamaktadır. Kitap ve dergi kullanım oranlan birbirine yakın düzeydedir.
• Sosyal ve insan bilimler alanında monograf, diğerlerine oranla daha yoğun kullanılmaktadır.
• İnsan bilimlerinde dergi kullanımı daha az.
• Orijinal kayıtlar, sanat çalışmaları, notlar, el yazmaları, ses ve görüntü kayıtları, edebi yazılar, yörelere ait kayıtlar, haritalar, notalar ve benzeri materyaller önemlidir.
• Edebiyat alanında çalışan bir araştırmacı, bir eserin sadece son basımına değil, tüm basımlarına, hatta müsveddelerine, eserle ilgili her aşamaya ait bilgi ve belgeye gereksinim duyabilmektedir.
• Sosyal ve insan bilimleri alanında güncellik kaygısı, fen ve mühendislikte olduğu kadar fazla değil. Genelde gereksinim duyulan kaynaklar, orijinal ve eski kaynaklardır.
• Sosyal bilimcilerde olduğu gibi, insan bilimciler arasında da bilgiye erişmede ikincil kaynaklar tek ve en önemli yol değildir. İlgili yayınların dipnotlarının izlenmesi, kitap rafların gözden geçirilmesi ve meslektaşların önerileri bilgiye erişimde önemli olmaktadır.
• Gözden geçirme (browsing) alışkanlığı, insan bilimcilerin bilgiye erişiminde önemli bir bilgi arama davranışıdır. Bu grubun üyeleri bir bilgiye erişim için, eserin bibliyografik künyesine bakarak karar vermek yerine, kütüphane ve kitapçı raflarını gözden geçirerek karar vermeyi tercih etmektedirler.
• Her iki gruba mensup araştırmacıların kitaplara olan yoğun ilgileri kütüphane kullanım oranlarını artırmaktadır. Buna rağmen, kütüphaneciden yardım isteme ve bilgi erişim için geliştirilen araçları kullanmada isteksiz oldukları gözlenmiştir.
• Sosyal bilimler alanında çalışan araştırmacılar, insan bilimcilere göre elektronik ortam kullanarak bilgiye erişimde daha istekli ve gayretlidirler.
• Sosyal bilimciler Internet’in bilgiye erişimde çok önemli bir araç olduğuna inanmakta birlikte, Internet’i fen ve teknik alanda çalışan kullanıcılar kadar yaygın ve geleneksel erişim yöntemlerinin yerini alacak kadar yoğun kullanmamaktadırlar.

Bu alanda kullanılacak bilgi arama modeli görevlerle ilgili ‘Profesyonelerin Bilgi Arama Modeli’ olan Leckie’nin modeli olmalıdır. Leckie’ye göre (1996) bilgi aramada temel güdüyü oluşturan, çalışma rolleri ve görevlerdir. Bilgi gereksiniminin ve bilgi kaynağının özellikleri bilgiye erişimde belirleyici özelliklerdir. Bilgi kaynağının güvenilirliği, paketlenmesi, zamanlanması, fiyatı, kalitesi ve erişilebilirliği önemli değişkenler olarak belirtilir. Bu modele göre bilgi ihtiyacını şekillendiren unsurlar yaş, meslek, kariyer gibi demografik özellikler; şartlar ve çevre; ihtiyacın tekrarlanması ya da yeni ihtiyacın ortaya çıkışı; tahmin edilebilirlik ve aciliyet derecesidir. Profesyonellerin bilgi arama kaynakları çok çeşitlidir. İş arkadaşları, kütüphaneciler, el kitapları, süreli yayınlar, makaleler önemlidir. Profesyoneller genellikle kendi tecrübelerinden, iş arkadaşlarından ve daha önce benzer konuda faydalandıkları kaynaklara başvururlar.

Sonuçlar

Bu ön çalışmanın ortaya koyduğu temel sonuç şudur: Kurumsal şartlar, kariyer meslek uzmanlarının bilgi davranışlarını etkilemekte ve aynı kurumda farklı bilgi davranışlarına neden olmaktadır. Ayrıca kariyer meslek uzmanları bilgi gereksinimlerini kişisel yöntemlerle karşılamaya çalışmaktadırlar.   

Diğer sonuçlar bakacak olursak;

KTUD üyeleri genelde 30-39 yaş aralığında olup, kariyerlerinde deneyimlidirler. Üniversitelerin genelde sosyal bilim dallarındaki lisans programlarından mezun olup, çoğunluğu, Ankara’da bulunan ODTÜ, Gazi Üniversitesi, Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi oluşturmaktadır.

En çok proje, rapor gibi nitelikli doküman hazırlamak için bilgiye gereksinim duyulmakta, KTUD üyelerinin kendi ihtisas alanlarındaki gelişmeler ise düşük düzeyde takip edilmektedir.

Bilgi gereksinimi oluştuğunda ilk önce internete başvurulmaktadır. Tezler, makale vb. akademik kaynaklar ise diğer önemli kaynaklardır. Bilgi kaynağının en çok doğruluğuna, güncelliğine,  kolay erişilebilir olmasına ve ihtiyacı tam olarak karşılamasına önem verilmektedirler. Bilgi kaynağının otoritesi, ücretinin uygunluğu, düzeyi, formatı gibi kriterler fazla önemsenmemektedir. İçinde bilgi barındıran hem basılı hem de elektronik ortam bir arada kullanılmaktadır. En sık kullanılan bilgi kaynağı türleri kanun, yönetmelik, genelge vb. mevzuat belgeleridir. Bunu tezler, makaleler, bildiriler vb. akademik kaynaklar ile resmi raporlar, görüşler, gerekçeler vb kaynaklar takip etmektedir. Konuya ilişkin web siteleri oldukça yoğun kullanılmaktadır. Basılı kitap ve basılı dergileri e-kitap ve e-dergilere nazaran daha çok tercih edilmektedir. Danışma kaynaklarının elektronik versiyonları tercih edilmektedir. Bilgiye elektronik ortamda erişim konusunda kurumsal sıkıntılar yaşanmaktadırlar. Erişilen bilgilerin doğruluğu ve güvenirliliğinden emin olamama sorunu ile karşı karşıya kalınmaktadır. Benzer biçimde elektronik ortamda erişilen çok fazla miktardaki veri içerisinden en uygun olanı seçmekte zorlanılmaktadırlar.

Bilgi gereksinimlerini karşılamada ortak bilgi arama davranışına veya işbirliğine eğilim gösterilmektedir. İş arkadaşlarına ve amirlere danışmak, genelde proje ve doküman gibi nitelikli dokümanlar oluşturma safhasında ortaya çıkmaktadır.

Çalışılan konuda araştırma yapmak için yeterince zaman bulunmamakta, araştırmaya başlama konusunda motivasyon eksikliği yaşanmakta, elde edilen kaynaklar derinlemesine incelenememektedir.

Kütüphaneler bilgi gereksinimlerini karşılayabilecek kurumlar olarak görülmemekte olup, KTUD üyelerinin önemli bir bölümü herhangi bir kütüphaneye üye değildir. Bilgi gereksinimlerini bir kütüphane aracılığıyla karşılama durumunda üniversite kütüphaneleri tercih edilmektedir.

KTUD üyeleri bilgisayar ve internet becerilerinde yeterlidirler. İnternet mesai saatleri içerisinde çok yoğun kullanılmaktadırlar. İnternet haber edinmek, iş süreçlerine ilişkin bilgi edinmek ve araştırma yapmak ve e-posta, tartışma grupları vb. kanallar aracılığıyla iletişim kurmak için kullanılmaktadırlar. Internetin en önemli olanağı çalışılan alanla ilgili kurum ve kuruluşların web sayfalarında sundukları bilgilere erişimdir. Mesleki ve kurumsal gelişmeleri anında takip edebilme ve bazı bilgi kaynaklarına ücretsiz erişebilme de diğer önemli olanaklardır. Kütüphane kataloglarına erişme, tarama yapma, kitap siparişi gibi internet olanakları da önemli bulunmaktadır.

Genelde ana hizmet birimlerinde proje, rapor gibi nitelikli doküman hazırlamak önceliklidir.  Bakanlıkta 10 yıldan fazla çalışanlar daha çok proje, rapor vb. çalışmalara yönelmişlerdir. Rutin çalışmaların genelde diğer personel tarafından takip edilmektedir.  Yaş aralığı arttıkça, proje, rapor gibi nitelikli doküman hazırlamak için bilgiye duydukları gereksinimde azalma meydana gelmektedir. KTUD üyelerinden uzman yardımcısı olanlar proje, rapor gibi nitelikli dokümanlar hazırlamak için uzmanlara göre daha az; rutin iş süreçleri ile ilgili uzmanlarla eşit seviyede ve akademik- serbest yayın yapmak için uzmanlara göre daha fazla bilgiye gereksinim duymaktadırlar. Uzman yardımcıları elektronik ortamı tercih ederlerken, uzmanlar her iki ortamı tercih etmektedirler.

Büyük oranda yabancı dili bariyer olarak görülmemektedir. KTUD üyelerinin akademik olarak aldıkları eğitimin bilgi davranışları üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur. Kültür ve Turizm Bakanlığı ana hizmet birimlerindeki bilgi erişim, kullanma ve paylaşım olanakları yetersiz bulunmaktadır.

Öneriler

En çok proje, rapor gibi nitelikli doküman hazırlamak için bilgiye gereksinim duyulduğundan, proje yönetimi vb. konularda eğitim programları hazırlanabilir ya da mevcutlar sürdürülebilir. KTUD üyelerinin görev yaptıkları Bakanlıkça, çalışanların uzmanlık alanlarındaki gelişmeleri takip edebilmelerine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

Uzmanlara araştırma yapabilmeleri için yeterli zaman tanınmalıdır.

Bakanlık ile üniversite kütüphaneleri arasında bilgi gereksinimlerinin karşılanabilmesi amacıyla kaynak paylaşımı protokolleri gerçekleştirilebilir. Yurtiçi ve yurtdışı seminer, kongre vs. yabancı dil, proje eğitimi gibi etkinlilere katılım teşvik edilmelidir. Bilgi okuryazarlığı, medya okur yazarlığı vb. konularda eğitimler gerçekleştirilmelidir.

Bakanlığın, çalışanların gereksinim duydukları bilgi kaynaklarını karşılamak veya mesleki bilgi ve eğitim programlarına (bilgi bankası, içtihat bankası vb.) ücretsiz erişim sağlamak için bir bilgi kaynağı sağlama politikası olmalıdır. Ayrıca Bakanlıkça yayımlanan eserlerin elektronik veya basılı kopyalarının kariyer meslek uzmanlarına da dağıtımı önemlidir.

Bakanlık bünyesinde, kurum içinden ve kurum dışından erişim olanağı sağlanmış elektronik belge arşivleri kurulmalıdır. Kurumun kendisine ait bilgi hafızası işlevsel biçimde buradan sunulmalıdır. Bilgi gereksinimlerini karşılamada KTUD üyelerinin işbirliğine eğilimli oldukları anlaşıldığından bu sistemler ortak bilgi arama davranışına uygun tasarlanmalıdır.

Bakanlık bünyesinde ihtisasa yönelik bilgi merkezi kurulmalıdır. Bu bilgi merkezinde hem elektronik kaynaklar hem de basılı kaynaklar olmalıdır. İyi bir mevzuat bankası hazır olmalı, İlişkili tüm mevzuat güncel biçimde koleksiyonda yer almalıdır. Danışma kaynaklarının elektronik versiyonları tercih edilmelidir. Yine ilişkili tüm tezler, makaleler, bildiriler vb. akademik kaynaklar, resmi raporlar, görüşler, gerekçeler kaynaklar koleksiyonda yer almalıdır. Kültür ve turizm alanındaki uluslararası yayınlara, erişim sağlanmalıdır.

Bilgi aramada web siteleri oldukça yoğun kullanıldığından internet kısıtlamasına yönelik kurum politikalarının gözden geçirilmesi uygun olacaktır.

İşlevsel bir güncel duyuru sistemi kurulması halinde hem Bakanlık içerisinde koordinasyon eksikliği giderilmiş olacaktır.

Bakanlık birimlerin web sitelerinin içeriğinin güncellenmesi ve yabancı dilde hazırlanması uygun olacaktır.

Bu çalışma bir ön çalışma olup, Bakanlığın yakın zamanda ayrıntılı olarak kurum içi bilgi gereksinimlerinin analiz edildiği ve sonucunda bir kurumsal bilgi politikası oluşturulacağı bir çalışma yürütmesi hizmet verimliliğine büyük katkı sağlayabilir.

Kaynakça

Leckie, G. J., Pettigrew, K. E., ve Sylvain, C. (1996). Modeling the information seeking of professionals: a general model derived from research on engineers, health care professionals, and lawyers. The Library Quarterly, 66, (2), 161-193.

Uçak, N (1999). Sosyal ve insani bilimler alanında bilgi gereksinimi ve kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16, (1), 115-128. Erişim adresi: http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/1999161NazanUcak.pdf